Choć zwykło się uważać, że ludzie dzielą się wyłącznie na kobiety i mężczyzn, rzeczywistość jest bardziej złożona. Część bowiem posiada zróżnicowane cechy płciowe, które wykraczają poza utrwalone społeczne i medyczne ramy binarności płciowej. Dla zrozmienia czym jest interpłciowość, ważne jest dokładniejsze przeanalizowanie dwóch pojęć: cech płciowych oraz teorii społecznego konstrukcjonizmu płci.
Cechy płciowe
Cechy płciowe to właściwości organizmu, które są związane z jego zdolnością do rozrodu. W praktyce zarówno klinicznej, jak i poznawczej przyjęło się wyróżniać trzy rodzaje cech płciowych:
Pierwszorzędowe: płeć gonadalna (np. jądra lub jajniki) i chromosomalna (zazwyczaj 46XY u mężczyzn i 46XX u kobiet).
Drugorzędowe: płeć somatycza (np. moszna, pochwa, jajowody, macica, prącie) – rozwijają się pod wpływem hormonów płciowych.
Trzeciorzędowe: płeć metaboliczna i hormonalna kształtują się w okresie dojrzewania pod wpływem działania hormonów (np. wysoka barwa głosu charakterystyczna dla kobiet, wąskie biodra mężczyzn, a szerokie kobiet, specyficzne owłosienie ciała i umięśnienie u mężczyzn).
Teoria społecznego konstrukcjonizmu płci
Teoria ta argumentuje, że płeć i związana z nią identyfikacja jest konstruktem nie odnoszącym się tylko do cech biologicznych, a jest w dużej mierze związania z wpływem czynników kulturowych i społecznych. Podkreśla ona, że nie jesteśmy jedynie ograniczeni do dwóch kategorii płciowych, ale raczej istnieje szerokie spektrum tożsamości i ekspresji płciowych. W efekcie dualnego postrzegania płci osoby interpłciowe często doświadczają presji ze strony społeczeństwa, by jednoznacznie określić swoją identyfikację z płcią męską lub żeńską. To podejście może prowadzić do medykalizacji i prób narzucania binarnych norm, prowadząc do traumatycznych doświadczeń i przymuszania do poddania się procedurom chirurgicznym w bardzo młodym wieku.
Jak definiuje się interpłciowość?
Interpłciowość (zróżnicowany rozwój płciowy) to pojęcie parasolowe dotyczące osób, które rodzą się z ciałem nie wpisującym się w medyczne lub społeczne oczekiwania tego, w jaki sposób zbudowane jest czy funkcjonuje typowe ciało męskie lub kobiece. Wrodzona różnorodność cech płciowych może być wieloraka i występować na poziomie chromosomów, układu hormonalnego lub wewnętrznych, albo zewnętrznych narządów płciowych. Szacuje się, że jeden na 200 noworodków rodzi się z nietypowymi narządami płciowymi, jednak u większości osób interpłciowych nietypowe cechy płciowe mogą ujawnić się w dzieciństwie, okresie dojrzewania, okresie dorosłości lub np. kiedy dana osoba planuje prokreację. ONZ szacuje, że około 1.7% społeczeństwa posiada cechy interpłciowe. W klasyfikacji klinicznej ICD-11 używa się terminu „Gender incongruence of childhood” (pol. Niezgodność płci w dzieciństwie).
Medykalizowanie interpłciowości może prowadzić do stygmatyzacji i dyskryminacji. W przypadku dzieci interpłciowych procedury "uzgadniające" są często uzasadniane "imperatywem" stworzenia zgodności cielesnej - na przykład poprzez usunięcie "niezgodnych" narządów lub uczynienie ich "zgodnymi" ze typową anatomią uznawaną za męską lub żeńską. Podobnie termin "zaburzenie" jest uważany za stygmatyzujący i patologizujący przez wiele osób ze zróżnicowanymi cechami płciowymi. Interpłciowość dotyczy biologicznych cech płciowych, a nie tożsamości płciowej czy orientacji seksualnej.
Aby lepiej zrozumieć - przykłady
Cechy płciowe Bartka w momencie jego urodzenia nie mogły zostać jednoznacznie określone. Nie było możliwe sklasyfikowanie ich jednoznacznie jako klinicznie męskich lub żeńskich. Rodzice Bartka za namową lekarza postanowili przypisać mu płeć żeńską. Dzisiaj, mimo że jego organy płciowe nie są nietypowe, Bartek identyfikuje się jako mężczyzna. Bartek jest osobą interpłciową.
Maria w momencie urodzenia, na podstawie cech płciowych została sklasyfikowana jako kobieta. Jednakże w okresie dojrzewania u Marii rozwinęły się cechy płciowe tradycyjnie przypisywane mężczyznom. Maria identyfikuje się jako kobieta. Maria jest osobą interpłciową.
Pierwotnie określenia interpłciowość i interseksualność były używane jako symonimy. Jednak, w ostatnich latach coraz częściej stosuje się pojęcie interpłciowość. Jest ono uważane za bardziej neutralne, niepatologizujące i mniej stygmatyzujące. Dlaczego?
Jest bardziej neutralny: termin "interpłciowość" ma mniej medyczny wydźwięk i jednocześnie opisuje cechy płciowe jako związane z naturalną różnorodnością ludzi, bez wydźwięku nieprawidłowości i patologizacji.
Język kształtuje zmianę społeczną: używany język wpływa na postrzeganie zjawisk społecznych i może prowadzić do zwiększenia szacunku i zrozumienia dla różnorodności płciowej.
Odpowiada na potrzeby społeczności: większość osób posiadających zróżnicowane cechy płciowe określa się jako interpłciowe, uznając to określenie jako bardziej adekwatne w kontekście ich doświadczeń i tożsamości oraz postrzegając je jako bardziej inkluzywne.
Interpłciowość w żadnej mierze nie stanowi zaburzenia emocjonalnego lub psychicznego i jako taka nie stanowi podstawy do rozpoczęcia psychoterapii lub terapii seksuologicznej. Jednakże, w wyniku funkcjonujących stereotypów i dyskryminacji, osoby interpłciowe mogą doświadczać trudności w funkcjonowaniu psychospołecznym, w tym budowaniu relacji romantycznych, relacjach rodzinnych, a także odczuwać dysforię płciową (dyskomfort i cierpienie psychiczne związane z niespójnością pomiędzy płcią przypisaną przy urodzeniu, a płcią odczuwaną). W takiej sytuacji pomocne może być skorzystanie z różnych form wsparcia: grup samopomocowych, indywidualnej psychoterapii lub terapii seksuologicznej.